Luister naar
Nieuws
APELDOORN - ,,Nee, opgeschoven in de kerk ben ik niet. Ik was en ben een man van het midden. Wel ben ik in de loop der jaren op twee punten wat anders gaan denken. Ik beweer nu niet meer, dat elke zelfmoordenaar verloren is. En ik kijk anders aan tegen een tweede kerkelijk huwelijk van gescheiden mensen. Theologische ontwikkelingen als Kuitert of anderen heb ik, God zij dank, niet doorgemaakt. Mijn leven verliep tamelijk gelijkmatig, al heeft het zich wel verdiept.''
Aan het woord is prof. dr. W.H. Velema, emeritus hoogleraar ethiek en ambtelijke vakken aan de Theologische Universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Apeldoorn, kortweg TUA. Velema (74) is zaterdag 13 september een halve eeuw predikant en twee dagen eerder vijftig jaar getrouwd. Een officiële receptie blijft vanwege de slechte gezondheid van mevrouw Velema-Benschop achterwege; terugblikken op zijn kerkelijk werk wil de oud-hoogleraar wel.
Velema nam in 1996 bewust afstand van de universiteit die hij bijna dertig jaar diende. Formeel mocht hij nog enkele jaren aanblijven. Later moesten hoogleraren op hun 65e met emeritaat. In 1965 benoemde de generale synode hem als opvolger van prof. W. Kremer. Zijn leeropdracht werd veelomvattend: inclusief twee jaar colleges Nieuwe Testament, wat hem - gepromoveerd dogmaticus - niet echt meeviel. Verder kreeg de jonge Velema de vakken ethiek en ook nog predikkunde, pastoraat, psychologie en enkele jaren ook catechetiek en liturgiek. Later nam prof. J.P. Versteeg Nieuwe Testament over en Velema ontwikkelde zich tot spraakmakend ethicus, al bleven pastoraat, predikkunde en apologetiek deel van zijn leeropdracht. Velema's benoeming werd, meent hij, in zijn kerken breed aanvaard.
Na zijn emeritaat hield Velema geen werkkamer meer aan in de TUA. Het begeleiden van promovendi is ook afgelopen. ,,Je moet opvolgers niet voor de voeten lopen. Als ik ergens afscheid neem ben ik ook echt weg''. Hij wil wel kwijt, dat de hogeschool voor hem, mede gezien de geringe omvang, geen universiteit had behoeven te worden. De onderwijswetgeving vereiste dat echter, ook in verband met subsidies en het promotierecht. De instelling is nog altijd 'school der kerken' om predikanten op te leiden, geen wetenschappelijk instituut op zichzelf.
Graag preken
De hoogleraar in ruste was naast professor altijd graag prediker en pastor en dient nog de kerk door op zondagen in kerkdiensten voor te gaan. ,,Ja, in heel de breedte van onze kerk, van 'links tot rechts', al vind ik dat vervelende termen. Op een enkele gemeente na heb ik wel 'kerkbreed' mogen voorgaan. Ik erken dat er nu 'vleugels' zijn in onze kerken. Toen ik jong predikant was waren er accentsverschillen. In dat opzicht is er bij ons wel wat veranderd. Ik houd echter, wel lettend op de mensen onder mijn gehoor, soms dezelfde preek in uiteenlopende gemeenten. Inhoudelijk doe ik geen concessies, al preek ik aan de hand van uitgebreide aantekeningen, zodat die preek in een andere gemeente nooit helemaal gelijk is.''
Een echte keuze tussen kansel en katheder, tussen preken en spreken, heeft Velema nooit hoeven te maken. College geven vond hij erg fijn en dan kwam het preken. Pas daarna volgden spreekbeurten en lezingen en als laatste het publiceren. Dat verwacht je niet van iemand die minstens zestig boeken op zijn naam heeft staan, vanaf zijn dogmatisch proefschrift uit 1957 over de leer van de Heilige Geest bij Abraham Kuyper tot zijn afscheidscollege in 1996 over apologetiek (verdediging van het geloof) en zijn gebundelde artikelen Door het Woord bewogen.
Spreken en schrijven ziet Velema als zijn opdracht: juist buiten eigen kring verantwoording afleggen van wat je beweegt. ,,Ik heb ook vaak 'nee' gezegd tegen een verzoek om op te treden. Als ze in niet-kerkelijke omgeving iemand nodig hadden om ethische zaken vanuit orthodox christelijk standpunt te belichten kwamen ze vaak bij mijn vrijgemaakte collega dr. J. Douma en mij uit. Douma en ik zaten op dezelfde lijn.''
Wetenschap
Zijn promotie hielp hem wel om buiten de eigen kring aanvaard te worden. ,,Ik ben als jong predikant niet bij Berkouwer aan de Vrije Universiteit gepromoveerd met het idee dat ik hoogleraar zou worden; carrièreplanner was ik nooit. In die benoeming zag ik duidelijk Gods leiding. Dat gold ook al voor mijn beroep naar mijn eerste gemeente, Eindhoven, in een rooms-katholieke omgeving. Leiden was weer heel anders van karakter, maar in beide plaatsen werkte ik met veel vreugde.''
Het liep anders, maar ook gepromoveerd had Velema wel gemeentepredikant willen blijven; van hoogleraar worden puur om de wetenschap was geen sprake. ,,De eerste jaren heb ik erg een gemeente gemist.'' Van 'buiten' kreeg de ethicus soms positiever reacties op zijn werk dan van de VU, waar hij zijn doctoraal deed en promoveerde. Velema was altijd breed georiënteerd, al sinds zijn schooljaren op het (hervormde) 's-Gravenhaagsch Christelijk Gymnasium en zijn studiejaar aan de Leidse universiteit. ,,Ik had die ruimte niet graag gemist, maar toch had ik nooit de overstap naar een rijksuniversiteit willen maken, als die kans al bestond. Ik ben geboren in een pastorie binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken en die heb ik altijd willen dienen. Wel mocht ik in Utrecht en Leiden gastcolleges geven.''
Echt navolger van één theoloog is Velema niet. Wel noemt hij prof. L.H. van der Meiden in Apeldoorn en de gereformeerde prof. Herman Ridderbos als leermeesters, naast promotor G.C. Berkouwer in zijn vroege jaren.
Antithese
Kende die halve eeuw pastoraat en professoraat hoogte- én dieptepunten? Velema weet dat niet zo direct. ,,Mijn leven en werk verliepen tamelijk gelijkmatig. Mijn benoeming in Apeldoorn was wel een hoogtepunt. Mijn eredoctoraat aan de christelijke universiteit van Potchefstroom in Zuid-Afrika ook.'' Hij kreeg dat onder meer vanwege ,,u onbeskaamde handhawing van Christelike wetenskaplike beginsels in die maatskappy''. De promotie - met lof - bij Berkouwer is ook vermeldenswaard. ,,Jammer, dat hij later zo'n zwaai gemaakt heeft, ook in zijn waardering voor Kuitert. Het kwam tussen hem en mij tot een botsing, maar als hoogbejaarde was hij toch weer bij mijn afscheid.''
Vijftig jaar kerk en theologie: wat valt op? ,,Ik heb zorgen over de kerk, ook de onze, maar er is hoop. Accentsverschillen werden vleugels. Er zijn verzoekingen en gevaren, maar ik zie ook jongeren naar het Woord vragen. Ik denk dat de antithese te gemakkelijk aan de kant wordt gezet. Er is een herwaardering van Karl Barth aan de gang. Positief is wel, dat Barth erop wees dat God de Gans Andere is en dat het heil van Boven tot ons komt. Ik denk ook, dat men Barth vaak te selectief leest en zo zijn eigen Barth creëert. Is de groeiende secularisatie voor de kerk ten diepste heilzaam? Ook hierin leidt God zijn kerk. We hoeven die verwereldlijking niet te zoeken. Maar nadruk op het vreemdelingschap van de christen blijft nodig.''
Aldus de theoloog, die bijna ook politicus was, maar die vindt dat predikanten op de kansel thuishoren en niet in de politiek. ,,Dan moeten ze in elk geval hun ambt neerleggen. De RPF oefende destijds sterke drang op mij uit om kandidaat te staan voor de Eerste Kamer. Als christen in deze wereld mag je je niet aan je verantwoordelijkheid onttrekken. Ik had dan een deel van 'Apeldoorn' moeten afstoten en dat zou me veel moeite kosten. Gelukkig is toen prof. dr. ir. E. Schuurman tot senator gekozen. Ook daarin zag ik Gods leiding.''
